दापोली (शमशाद खान): आज (20 मार्च) जागतिक चिमणी दिन. चिमणी, आपल्या अंगणातील हक्काची सदस्य, आज दुर्मिळ होत चालली आहे.
शहरीकरण, बदलती जीवनशैली आणि पर्यावरणाचा ऱ्हास यामुळे चिमण्यांची संख्या झपाट्याने कमी होत आहे.
या पार्श्वभूमीवर, कोकणातील चिमण्यांचे महत्त्व आणि त्यांचे संवर्धन करणे गरजेचे आहे.
कोकण, निसर्गाची देणगी लाभलेला प्रदेश, एकेकाळी चिमण्यांच्या किलबिलाटाने गजबजलेला होता.
येथील पारंपरिक कौलारू घरे, अंगणातील तुळशी वृंदावन आणि शेतीची सेंद्रिय पद्धत चिमण्यांसाठी आदर्श वातावरण निर्माण करत होती.
मात्र, आता कोकणातील चित्रही बदलत आहे. चिमण्यांची संख्या घटल्यामुळे परिसंस्थेवर गंभीर परिणाम होत आहेत.
सिमेंटची घरे आणि गगनचुंबी इमारतींमुळे चिमण्यांना घरटी बांधायला जागा मिळेनाशी झाली आहे.
नैसर्गिक अधिवास नष्ट झाल्याने चिमण्यांना निवारा आणि अन्न मिळणे कठीण झाले आहे.
शेतीमध्ये रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वाढता वापर चिमण्यांच्या अन्नावर परिणाम करत आहे.
कीटकनाशकांमुळे कीटक मरतात, त्यामुळे चिमण्यांना अन्न मिळत नाही आणि विषारी रसायनांमुळे चिमण्यांच्या आरोग्यावर विपरीत परिणाम होतो.
मोबाइल टॉवर्समधून निघणाऱ्या हानिकारक लहरींमुळे चिमण्यांच्या प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होत आहे.
यामुळे चिमण्यांची अंडी उबवण्याची क्षमता कमी होते आणि पिल्ले जन्माला येण्याचे प्रमाण घटते.
कौलारू घरे आणि अंगणातील झाडे कमी झाल्याने चिमण्यांना सुरक्षित निवारा मिळत नाही.
आधुनिक घरांमध्ये चिमण्यांना घरटी बांधायला जागा नसते. पारंपरिक शेती कमी झाल्याने चिमण्यांचे नैसर्गिक खाद्य कमी झाले आहे.
एक पीक पद्धतीमुळे नैसर्गिक अन्नसाखळी तुटली आहे. स्थानिक झाडे कमी झाल्याने चिमण्यांना आवश्यक असणारे किटक आणि फळे कमी झाली आहेत.
चिमण्या कीटकांवर नियंत्रण ठेवतात, ज्यामुळे पर्यावरणाचा समतोल राखला जातो. कीटकांची संख्या नियंत्रित ठेवल्याने पिकांचे संरक्षण होते.
चिमण्या शेतातील कीटक खाऊन पिकांचे संरक्षण करतात, ज्यामुळे कृषी उत्पादकता वाढते. चिमणी कोकणातील संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे.
अनेक लोककला आणि लोकगीतांमध्ये चिमणीचा उल्लेख आढळतो.
चिमणी जैवविविधतेचा महत्त्वाचा भाग आहे. चिमण्यांची संख्या कमी झाल्याने परिसंस्थेवर गंभीर परिणाम होतात.
चिमण्या किटकांवर नियंत्रण ठेवतात, बियांचे वहन करतात व नैसर्गिकरित्या परिसंस्थेसाठी महत्वाच्या सेवा पुरवतात.
चिमण्यांच्या संवर्धनासाठी घराच्या आजूबाजूला झाडे लावावीत, विशेषतः स्थानिक झाडे लावावीत.
घराच्या बाल्कनीत किंवा अंगणात कृत्रिम घरटी तयार करावीत. उन्हाळ्यात चिमण्यांसाठी पाणी आणि धान्य ठेवावे.
रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांचा वापर टाळून सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन द्यावे.
शाळा, महाविद्यालये आणि स्थानिक संस्थांमार्फत जनजागृती कार्यक्रम आयोजित करून चिमण्यांच्या संवर्धनाबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करणं आवश्यक आहे.
कौलारू घरांचे जतन केल्यास चिमण्यांना निवारा मिळेल. चिमण्यांना खाण्यासाठी नैसर्गिक फळे मिळावीत यासाठी कोकणातील स्थानिक फळझाडे लावावीत.
नैसर्गिक किटकांची संख्या वाढल्यास चिमण्यांसाठी नैसर्गिक अन्न उपलब्ध होईल यासाठी स्थानिक किटक वाढवण्यावर भर द्यावा.
मोबाईल टॉवरपासून चिमण्यांचे संरक्षण करण्यासाठी जनजागृती करावी.
चिमणी वाचवणे म्हणजे निसर्ग वाचवणे. चला, या जागतिक चिमणी दिनी आपण सर्वजण चिमण्यांच्या संवर्धनाचा संकल्प करूया.