– बाबू घाडीगांवकर, जालगांव दापोली
गिम्हवणे येथील स्वयंभू श्री भानेश्वर भगवान शंकराची स्वयंभू देवस्थाने ही अतिशय दुर्गम वा खडतर ठिकाणी आहेत.
दापोली तालुक्यातील गिम्हवणे येथील मुख्य ग्राम वस्तीपासून अतिशय दूर, उंच, दुर्गम स्थळी असलेले श्री देव भानेश्वराचे स्वयंभू स्थान पाहिले की याची प्रचिती येते.
गगनचुंबी उंचीवर ज्या ठिकाणी हे देवस्थान आहे, तिथून संपूर्ण दापोली शहर, गिम्हवणे गाव तसेच पश्चिमेकडे पाहिल्यास विहंगम समुद्र दर्शन घडते. दोन विशाल शिळांच्या मध्ये असलेल्या नैसर्गिक खाचेत किंवा कपारीत हे स्वयंभू भानेश्वराचे देवस्थान आहे.
सुमारे तीनशे ते साडेतीनशे वर्षांपुर्वी या ठिकाणी विशाल शिवमंदिर होते असे म्हटले जाते. मात्र सध्या येथे तशा शिवमंदिराच्या कोणत्याही खाणाखुणा दिसत नाहीत. येथील एका गुरव घराण्यातील एक वयोवृद्ध आजी दररोज या दुर्गम ठिकाणी जाऊन भगवान भानेश्वराची पूजाअर्चा करीत होती असे सांगितले जाते.
आजच्या काळात या ठिकाणी पोहोचणेही जेवढे अवघड वाटते तर सुमारे तीनशे वर्षांपूर्वी किती खडतर परिस्थिती असावी व किती घनदाट जंगल असावे याची कल्पना येते.
पुढे वयोवृद्ध झाल्याने या आजीला भानेश्वराकडे दररोज जाणे अवघड बनले तेव्हा तिने श्री भानेश्वराची पूजाअर्चा आटोपल्यावर देवाला सांगितले” बा भानेश्वरा, आता उद्यापासून तुझ्याकडे येणे, पूजा करणे मला वार्धक्यामुळे शक्य होणार नाही असे दिसते.
तेव्हा तू तुझी पूजा दुसऱ्या कोणाकडून तरी करून घे किंवा तूच या डोंगरातून उतरुन खाली गावात ये.”आजीचे म्हणणे साक्षात भानेश्वरालाही पटले असावे, कारण त्याच रात्री साक्षात भानेश्वराने गुरव आजीला स्वप्नात दृष्टांत दिला,” तुझ्यासाठी मीच आता खाली आलो आहे. मी सांगितलेल्या ठिकाणी माझा शोध घे. मी तिथे तुला सापडेन. तिथेच माझी पूजाअर्चा चालू ठेव.”
दुसऱ्या दिवशी त्या आजीने गावातील काही लोकांच्या कानावर ही गोष्ट सांगितली. त्यांनी दृष्टांतात सांगितलेल्या ठिकाणी शोध घेतला असता गिम्हवणे येथील हमरस्त्यालगत असलेल्या एका झाडीत भगवान शंकराचे स्वयंभू शिवलिंग दिसले.
पुढे गावातील लोकांनी या ठिकाणी श्री भानेश्वराचे सुंदर मंदिरही बांधले. दरवर्षी महाशिवरात्रीस या ठिकाणी फार मोठा उत्सव साजरा होतो. मात्र मूळ स्वयंभू स्थान असलेल्या डोंगरावर देखील दरवर्षी महाशिवरात्रीस भानेश्वराचा उत्सव साजरा व्हावा हा विचार साधारण बारा वर्षांपुर्वी पुढे आल्यावर गिम्हवणे व दापोली येथील शिवभक्त ग्रामस्थांनी तेथेही महाशिवरात्रीनिमित्त उत्सव साजरा करण्याचे ठरवीले.
मात्र येथपर्यंत जाण्याचा मार्ग थोडा सुकर झाला तरच महाशिवरात्रीस किंवा इतर दिवशी भानेश्वरापर्यंत जाणे शक्य होईल या विचाराने स्वतः श्री भानेश्वराचे निस्सीम भक्त असलेले व तेथील जागेचे मालक असलेल्या कै. सिताराम दुबळे यांनी देवस्थानापर्यंत जाण्यासाठी पायऱ्या बांधण्यासाठी आवश्यक असलेली जमीन भानेश्वर चरणी अर्पण केली.
त्यानंतर गिम्हवणे, दापोली येथील शिवभक्त मंडळी एकत्र आली आणि श्रमदान तसेच आर्थिक सहाय्यातून भक्कम रेलिंग असलेली पाखाडी किंवा पायऱ्यांचे बांधकाम पूर्ण झाले. ज्या ठिकाणी साधे चालत जाणेही मुश्किल, चालताना देखील धाप लागते, अशा ठिकाणी बांधकाम साहित्य वाहून नेणे, बांधकामासाठी पाणी पुरवीणे केवळ अशक्य वाटत असतानाच श्री भानेश्वराप्रती असलेली अपार श्रद्धा व दुर्दम्य आत्मविश्वासामुळेच भानेश्वराकडे जाणारा मार्ग निर्माण होऊ शकला.
दरवर्षी महाशिवरात्रीस हजारो शिवभक्त भानेश्वराच्या मूळ स्थळी तसेच मुख्य रस्त्यालगत असलेल्या श्री देव भानेश्वर मंदिरात येतात. शारीरिक कष्ट किंवा त्रासाची पर्वा न करता हजारो शिवभक्त भानेश्वराच्या मूळ ठिकाणी येतात. महाशिवरात्रीनिमित्त या डोंगरावर मनमोहक अशी विद्युत रोषणाई केली जाते. याशिवाय आलेल्या शिवभक्तांसाठी प्रसाद, पाणी व अल्पोपाहाराचीही व्यवस्था करण्यात येते.
महाशिवरात्रीनिमित्त या ठिकाणी भजन, आरती सारखे धार्मिक व सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित करण्यात केले जातात. या देवस्थानाचे एक विश्वस्त मंडळ स्थापन करण्यात आले असून या मंडळाच्या मार्फत येथील दरवर्षीच्या महाशिवरात्री उत्सवाचे नियोजन व आयोजन होते. परिसरातील अनेकांची श्री भानेश्वरावर अपार श्रद्धा असून अनेक शिवभक्त महाशिवरात्री उत्सवासाठी सढळ हातांनी मदत करतात.
महाशिवरात्रीच्या पूर्वसंध्येपासून येथील विद्युत रोषणाईस प्रारंभ होतो. महाशिवरात्री उत्सव काळात येथील भानेश्वर देवस्थानास, येथील डोंगरास आणि एकूणच परिसरास देखणे सौंदर्य प्राप्त होते. कोकणात भगवान शंकराची अनेक ठिकाणी स्वयंभू देवस्थाने आहेत. मात्र कोणतेही मंदिर किंवा मानवनिर्मित बांधकाम नसलेले श्री देव भानेश्वर हे काही मोजक्या देवस्थानांपैकी एक देवस्थान असावे. अतिशय रमणीय निसर्ग, आल्हाददायक व प्रसन्न हवामान, तितकाच देखणा निसर्ग आणि जवळपासच्या परिसराचे विहंगम दृश्य डोळ्यांत साठविण्यासाठी या भानेश्वरापर्यंत जायलाच हवे.